Savoir-vivre w paryskim metrze

1 stycznia wracam z wieczornego spaceru po Marais metrem, linią 1.  Wagoniki pędzą z zawrotną szybkością, nic dziwnego-nie ma w nich kierowcy, pociąg jest automatyczny. Gdy hamuje, wszyscy wpadają na siebie, ale to nie szkodzi. Dziś jest święto, Nowy Rok, wszystkim nam dopisuje dobry humor. Dziewczyny wyglądają jakby nie zmyły jeszcze sylwestrowego makijażu, kilku turystów wpatruje się intensywnie w tablicę, na której wyświetlają się kolejne stacje: Bastille, Saint Paul, Hôtel de Ville, Châtelet, Concorde...pewnie przyjechali fetować Nowy Rok. Naprzeciwko całuje się para młodych mężczyzn-robię wielkie oczy po czym staram się być bardzo dyskretna, choć mam ochotę ich fotografować-są tacy zakochani, jak można być tylko w Paryżu. Bezdomni też chyba obchodzą dziś Nowy Rok, bo jakoś ich nie widzę.

Tak jest tylko dziś, jutro rano zacznie się zwyczajny codzienny tram, tram, tram...czyli tłum, dziki tłum na każdej stacji. Poranne metro przypomina pierwsze nieme filmy, na których nie panowano jeszcze nad szybkością przesuwania się taśmy. Mroczne, słabo oświetlone stacje, niekończące się wąskie korytarze- aż trudno uwierzyć, że ludzie mogą tak podróżować, bez powietrza i światła, przemieszczając się wąskimi, brudnymi cuchnącymi tunelami i wdychając ten zapach: kwaśno-siarkowy, drażniący nozdrza, łatwo rozpoznawalny, w sumie można się przyzwyczaić.

 Czy wiecie, kiedy i po co wybudowano metro? Potrzebne było na wystawę światową 1900 roku. Jego konstrukcja miała być w stylu epoki: elegancka, lekka, z wykorzystaniem żelaza, szkła i ceramiki. Na projektanta „metropolitanu” wybrano artystę Hectora Guimarda- artystę zafascynowanego Art Nouveau. Jego projekty dekoracji stacji metra miały być wyjątkowe, unikalne, nieistniejące nigdzie indziej. Paryż był wówczas stolicą świata i miał nią pozostać. Czy byłby tak elegancki, gdyby nie Guimard i jego rozsiane po całym mieście faliste, erotyczne, fantazyjne konstrukcje stacji metra? Wzory czerpał ze świata organicznego, żywego i niebezpiecznego inspirując się wyglądem roślin i zwierząt, postaci ze świata bajki i fantazji, inspiracją była kobieta. Czyż wielkie łodygi, przed wejściem do metra, nie przypominają kształtem kobiecych jajowodów? A może mi się tylko wydaje?

Gdy w Nowym Jorku zwiedzałam MOM-ę, nie mogłam posiąść się z radości, że na dziedzińcu stanęło wejście do stacji metra paryskiego Hectora Guimarda.

W metrze można spotkać cały świat. Na stacji Saint Paul w Marais wsiadają tradycyjni Żydzi w swoich wielkich kapeluszach, paltotach i jedwabnych pończochach, na Barbesie mieszkańcy Magrebu i Afryki- kobiety o obfitych kształtach w pstrokatych sukniach z dziećmi o twarzach aniołków i hebanowych włosach. Na Chapelle- Pakistańczycy i Hindusi-niscy mężczyźni o czekoladowych twarzach, na stacji Pyramides- Azjaci robiący zakupy w japońskiej dzielnicy Sainte Anne. Do Barbès zawożę gości z Polski, żeby pokazać im troszkę inne miasto niż to landrynkowe, z przewodników. Wielokulturową mieszankę żyjącą pacyfistycznie, bez wzajemnej niechęci i agresji. Jak to się dzieje , że w tym tyglu wielokulturowym nie ma żadnej nieżyczliwości?  

Zaskakuje mnie zawsze spokój z jaką pasażerowie dzielą ciasną przestrzeń wagonów, przecież mogliby sobie nawymyślać od czarnuchów, ciapatych, a tu nic, ani słowa. Francuzi posiedli też wielką sztukę tolerowania nie zawsze pachnących mydłem i szczotką żebraków i bezdomnych. Nie sposób przejechać dwóch stacji, żeby nie wsiadł ktoś proszący o grosz opowiadając o tragicznych wydarzeniach z życia, które spowodowały, że znalazł się na ulicy. Najczęściej taki niemyty od tygodni, żyjący od miesięcy na ulicy, przepycha się wśród pasażerów metra z torbami, psami, bagażami i nie budzi to reakcji niechęci. W każdym razie nikt nie wyraża jej na głos. Nie wyobrażam sobie, aby widząc nieszczęśnika, ktoś odważył się mu coś nieprzyjemnego powiedzieć. U nas byłoby od razu-panie, coś się pan tak przepycha! A tu, cisza i savoir –vivre a przecież to żaden Wersal, tylko zwykłe metro!

Ha, kurtuazja obowiązuje jednak wszystkich podróżnych, nie tylko tych, którym nie brakuje. Kilka dni temu widziałam w metrze mężczyznę w średnim wieku, który po przejściu całego wagonu i nie otrzymaniu ani grosza, powiedział szarmancko: „Nie, nie podziękuję, bo nie mam za co, ale życzę wam wszystkim jak najlepszego Nowego Roku. I dopiero przy samych drzwiach dał subtelnie upust frustracji. „I pamiętajcie-powiedział patrząc na kobietę siedzącą tuż przy drzwiach wyjściowych, w futrze - rewolucja rozpoczęła się w Paryżu, zdeterminowany i głodny lud może ją kiedyś powtórzyć”.

W podziemnym świecie panuje zgoda. Ci, którzy żebrzą, starają się być grzeczni, uprzejmi, używać poprawnego języka. Mimo, iż mieliby prawo zezłościć się widząc dobrze ubranych burżujów bawiących się najnowszym modelem komórki. Ale nie, nigdy nie usłyszałam od nich ani jednego wulgarnego, nieprzyjemnego słowa  a  są wśród nich osoby, które czasem od kilku dni nie miały w ustach kromki chleba. Kiedyś widziałam jak bezdomny wyrwał zaskoczonej japońskiej turystce w metrze kanapkę. Ale tylko jeden, jedyny raz.

Inną kategorią „mieszkańców” metra są muzycy, tych lubią prawie wszyscy. Przez ostatnie miesiące na stacji Opera siedział saksofonista, grał standardy jazzowe. Czasem jest to cygańska orkiestra albo kwartet muzyki klasycznej. Ostatnio zachwycił mnie wyjątkowo uzdolniony meksykański chłopiec śpiewający piosenki José Feliciano przy akompaniamencie  gitary. Czasem się zastanawiam, czy grają, bo potrzebują ludzkich uszu czy też przynosi im to jakieś dochody? Nie wiem. Ale muzyka rozładowuje napięcie, czasem w kilka sekund dźwięk lub głos wywołuje śmiech. Czasem w kilka minut tworzy się wspólnota, ludzie zaczynają klaskać, stukać a nawet tańczyć. Prawie zawsze jest to urozmaicenie podróży, wartość dodana do ceny biletu.

Czy wiecie co to takiego syndrom Paryża? To kontrast pomiędzy wyobrażeniami jakie turysta miał o Mieście Świateł przed wizytą a obserwacjami jakie poczynił podczas jego zwiedzania. Jednym słowem-miało być poetycko, romantycznie, nastrojowo a jest brudno i brzydko, metro nie pachnie Chanelem.

Gdy przyjeżdżają znajomi z Polski, to jest mi wstyd, bo przecież metro warszawskie jest takie czyściutkie, wypolerowane, nowoczesne a tu...trzęsące się, brudne, wagoniki, bezdomni śpiący na prawie każdej stacji, zaśmiecone korytarze pokryte klejącymi się od brudu białymi płytkami ceramicznymi, na prawie każdej stacji zobaczycie wsiadających do metra żebrzących i bezdomnych. I gdzie tu Paryż Baudelaire’a i Rimbauda, Edith Piaf i Juliette Greco. A może lepiej omijać metro?

Ale nie! Po zamachach terrorystycznych na Charlie l’Hebdo i Bataclan obawiano się, że Francja może łatwo przekształcić się w kraj wojny religijnej i nienawidzących się wzajemnie wspólnot, że przez kraj przeleje się fala nienawiści do osób wyznających religię sprawców terroru. Tak się nie stało, ani uczucia ani język nie urwały się z łańcucha, nie padło ani jedno niedobre słowo pod adresem francuskich muzułmanów. Silniejsze okazało się przekonanie, że nie wolno dopuścić do odpowiedzialności zbiorowej, bo może to się skończyć oceanem wzajemnej agresji. Trzeba za wszelką cenę ocalić wspólnotę, mimo różnic politycznych, kulturowych, religijnych, rasowych. Udało się. Czasem myślę, że ta wspólnota buduje się w codziennym kontakcie w czternastu liniach paryskiego metra, bo przecież Francja to Paryż, wspólnota buduje się w codziennym przebywaniu razem, skóra w skórę, w ocieraniu się o siebie, patrzeniu w twarz, przyzwyczajaniu do inności. Metro, to być może szkoła tolerancji i nieuwalniania złych emocji, złych słów. Tak, trzeba gościom z Polski pokazywać metro, jestem tego pewna!