Babcia i stara porcelana

Dom, w którym spędziłam dzieciństwo, przecinał  długi korytarz. Po jego jednej stronie mieszkaliśmy my, po drugiej znajdowały się dwa mieszkania : babci i sąsiadki nazywanej przeze mnie Siakunią (tak sparafrazowałam trudną do wymówienia „sąsiadkę”). Te dwa mieszkania po drugiej stronie korytarza dzieliła ściana. Sciana ta jednak dzieliła tak naprawdę dwa światy. Po stronie babci, pochodzącej z rodziny chłopskiej, na stole przykrytym plastikową ceratą królowały krupniki i kapuśniaki, tonące w tłuszczu placki ziemniaczane, pyzy, knedle i pierogi szczodrze polewane roztopionym boczkiem. Babcia podawała te przysmaki na fajansowych talerzach. W wielkie święta, mieliśmy prawo do PRL-owskich serwisów z naklejoną, schodzącą nawet w ręcznym myciu kalkomanią. Do wystroju stołu babcia nie przywiązywała wagi, dbała raczej o nasze żołądki.

Po drugiej stronie ściany znajdował się świat mieszczańsko-inteligencki. Na co dzień, Siakunia nakrywała stół skromnym, ale obrusem, układała serwetki i stare, piękne sztućce. A jadło się cieniutkie zupki z pokrojonych w równą kostkę warzyw, pieczone mięsa w delikatnych sosach z jednym-dwoma ziemniaczkami podawanymi na przedwojennej, ślicznej porcelanie, którą udało jej się w czasie wojny przewieźć do naszego domu z palącej się Starówki. Chyba gdzieś w połowie listopada, na Jadwigi, Siakunia zapraszała do siebie cały dom, ale na gości nie czekał uginający się od potraw stół, ale  było na słodko: serniki i makowce wyłożone  na pięknych kryształowych tackach, herbatę i kawę piliśmy wówczas w porcelanowych filiżankach a likier w malusieńkich, cudacznych kieliszkach. Pamiętam, że tak pięknie udekorowany stół zawsze robił na mnie wrażenie. Tego roku, na strychu mojego domu, znalazłam jeszcze kilka kieliszków z jej kolekcji, a po Siakuni odziedziczyłam serwis ze starej porcelany, który bardzo oszczędzam i wyjmuję tylko przy naprawdę wyjątkowych okazjach.

Chyba jednak dopiero dzisiaj, po latach, uświadamiam sobie istnienie tych dwóch światów. Wokół panowała przewaga przede wszystkim tego pierwszego: przaśności i taniego fajansu. Jedząc w barze mlecznym, a nawet w szykownej na ówczesne czasy restauracji u Chińczyków na Marszałkowskiej nikt się nie przyglądał urodzie talerza na jakim mu podawano. Wiadomo i tak, czego można się było spodziewać. A starej, przedwojennej porcelany zachowało się w Warszawie jak na lekarstwo, u wybranych. Na co dzień używało się brzydkich fajansów i szkła produkowanego w socjalistycznych fabrykach ceramiki. I co tu dużo mówić-mało kto miał pojęcie, że może istnieć coś innego. Pod koniec PRL-u, niektóre państwowe fabryki zaczęły unowocześniać wzornictwo. Modne stały się wyroby z Włocławka, Pruszkowa, czy z huty szkła w Krośnie. Do dziś ostały mi się pojedyncze sztuki biało-czarnego serwisu z Pruszkowa.

Nie wiem skąd pojawiło się u mnie po raz pierwszy  zainteresowanie ceramiką i pięknym nakryciem stołu. Na pewno pod wpływem odwiedzanych pchlich targów i domów aukcyjnych. A może pod wpływem znalezionej gdzieś u bukinistów książki o sztuce nakrywania francuskiego stołu? A może pod wpływem jednej, jedynej osoby? W dużym stopniu jednak zawdzięczam to Paryżowi, gdzie nie sposób oprzeć się starociom. Nie sposób nie ulec fascynacji rozwojem cywilizacyjnym Francji, wyrafinowaniem i elegancją, która stała się naszym udziałem jedynie w bardzo niewielkim stopniu a którego esencją są meble, tkaniny czy porcelanowe wyroby-wszystko to, co stanowi o kulturze materialnej.

Przed kilkoma dniami przebywając w Genewie zajrzałam do Muzeum Ariana, gdzie mieści się jedna z najpiękniejszych w Europie kolekcji ceramiki. Należała ona do Gustawa Revillioda, który zbudował to muzeum, aby pomieścić w nim swoje potężne zbiory.

To dziwne uczucie przyglądać się przedmiotom, jakimi kiedyś, ale i dzisiaj dekoruje się stoły w Europie i na świecie. Przedmiotom, o których istnieniu nie miałam pojęcia a nawet wyobrażenia jedząc zupę w barze mlecznym przy Barbakanie z fajansowego talerza. Może stąd mój zachwyt.

Próbowałam się w tym wszystkim połapać, ale nie jest łatwo. Chyba trzeba być fachowcem, żeby odróżnić ceramikę chińską od japońskiej, tak bardzo są one do siebie podobne. Tym bardziej, że ceramikę Wschodu kopiowano również Europie. Wyróżniają się zdecydowanie i są łatwe do rozpoznania wyroby z Delft oraz ceramika włoska-kolorowa, przyjemna dla oka. Zachwycają wyroby z Miśni i podparyskiego Sevres. Ale manufaktur ceramiki było w Europie mnóstwo-w Hiszpanii, Francji, w Niemczech a nawet w Polsce. Ale co tu opowiadać…czas na wybrane cuda z muzeum Ariana.

To urocze naczynie na pasztet było być może używane przez naszego króla, Stanisława Leszczyńskiego-pochodzi bowiem z manufaktury w Luneville, gdzie władca Lotaryngii miał swoją siedzibę. Zrobiony jest z fajansu polichromowanego na "wielkim ogniu" (czyli w piecu?).

To naczynie na przyprawy pochodzi z holenderskiej manufaktury w Delft i powstało w latach
1680-1700 na wzór porcelany chińskiej okresu "przejściowego"

Talerz fajansowy biało-niebieski z Delft, z drugiej połowy XVII wieku

Finezja włoskiego fajansu z Pavie, 2 poł. XVII-pocz. XVIII wieku.

A tu już wyraźnie widać klimaty włoskie. Porwanie Heleny zilustrowane na talerzu z fajansu (majoliki) powstało w 1528 roku w Urbino i jest autorstwa Nicola da Urbino. W tym roku odwiedziłam pałac W Nieborowie i tam, pod koniec XIX wieku Michał Radziwiłł założył manufakturę majoliki, która wzorowała się na wzorach włoskich m.in. z Florencji i Urbino

Ten porcelanowy nocnik pochodzi juz z okresu późniejszego, z manufaktury  w Miśni, pierwszej europejskiej manufaktury porcelany. Widoczny wzór jest imitacją japońskiego stylu Kakiemon.

  Kolejny talerz z Miśni, tym razem inspirowany japońską porcelaną z Arity

I przenosimy się do Francji. Ta filiżanka na bulion powstała już w Sèvres w 1757 roku

Ten porcelanowy serwis do kawy z greckimi motywami pochodzi już z Paryża, z manufaktury Dagoty i powstał w 1810 roku

No a skoro jesteśmy w muzeum w Szwajcarii, to nie może zabraknąć porcelany z Nyon. Ta filiżanka na bulion powstała około 1790 roku a mnie zachwyciła oryginalnym wzorem.

I wreszcie jedyne, ale jakżeż piękne polonikum. Prezent polskiego króla Stanisława dla sułtana Abdula-Hamida pierwszego, pochodzący z królewskiej manufaktury Belwederu, powstały w latach 1776-1777. Widniej na nim napis" Król Lechów wysyła te dary  padyszachowi ottomańskiemu jako wyraz głębokiego przywiązania i szczerej życzliwości".

I jeszcze dwa porcelanowe naczynia, pozornie bardzo podobne, ale powstałe w zupełnie innym czasie i na innych kontynentach. Powyżej, jedna z najstarszych waz japońskich z Arity powstała w latach 1670-1730

Imitacja tego samego stylu Kakiemon, tym razem z Miśni z lat 1730-1735

A na koniec japoński naczynie do perfumowania wnętrza z XIX wieku w stylu Satsuma

Muzeum Ariana wewnątrz przypomina odrobinę Operę Garnier. Istniał nawet projekt zbudowania podobnych schodów. Ale projektu nie zrealizowano. Pozostały marmurowe kolumny i piękne wnętrza. W głębi na parterze wystawa prac japońskiego, współczesnego artysty Akio Takamori.