« Hala odlotów », oglądana z Paryża

Nasłuchałam się od znajomych tylu ochów i achów na temat programu « Hala Odlotów » w TV Kultura, że aż postanowiłam przekonać się na własne oczy, czy rzeczywiście jest on aż tak  znakomity. Miałam jednak ciągle pecha, od kilku tygodni w każdy czwartek wypadało mi coś poza domem i dopiero w ubiegłym tygodniu, po raz pierwszy, zasiadłam późnym wieczorem w wygodnym fotelu przed telewizorem. Miałam szczęście, bo tematem programu miały być sukcesy polskich artystów za granicą, i to takich, którzy akurat z Francję są dość blisko związani. Do telewizyjnego studia zaproszono naszą, jak ją nazwano, « eksportową drużynę » artystów czyli: Krzysztofa Warlikowskiego, Małgorzatę Szumowską, Misię Furtak i Mariusza Trelińskiego a ponadto m.in. Joannę Kiliszek –wicedyrektora Instytutu im. Adama Mickiewicza oraz Beatę Stasińską, wydawcę książek.

Program rozpoczęły obrazy z kamery śledzącej gości wchodzących do studia. Atmosfera rodzinna, wszyscy się świetnie znają. „Artyści tu na każdym kroku”-ktoś rzuca. Później staropolskim obyczajem, nasza  bohème poproszona jest , aby co nieco przekąsiła i przez kilka minut oglądamy, jak posilają się przy zastawionym suto stole. Gospodyni, która tak jakby zeszła z planu „M jak miłość”- w nieskazitelnym makijażu, fryzurze i stroju, próbuje stworzyć sympatyczny klimat. Jest miło, przyjemnie.

Prowadząca pyta reżyserkę sukcesu, Małgorzatę Szumowską, o jej ostatni film, pokazywany na festiwalu w Berlinie-„To chyba po raz pierwszy, po Wajdzie, polski reżyser przedstawia swój film w konkursie?-pyta „Tak, tak, to pierwszy raz-odpowiada Szumowska, której można zarzucić wszystko, ale na pewno nie brak pewności siebie- pierwszy polski film na Berlinale i w ogóle pierwszy film osoby z mojego pokolenia…(co nie do końca się zgadza-przed nią było kilka osób  i do tego nagrodzonych-na przykład Polański, który otrzymał na Berlinale Złotego Niedźwiedzia za Matnię).Tak, tak, mamy sukcesy, nagrody, zwłaszcza w filmie-słychać zgodny chór naszych artystów.

Pojawia się wywiad-przerywnik z jakimś przytomnym panem, który niestety nie został nam przedstawiony, ale które nieco ochładza optymizm młodych artystów: „ niestety, te nagrody nie przekładają się ani na sprzedaż polskich filmów ani na popularność polskiej kinematografii ani na pozycję reżyserów”-mówi. "Wajda miał sukces?-stawia retoryczne pytanie Szumowska, ależ Wajda… to były inne czasy…”. 

Kolejny przerywnik. Tym razem wywiad z niemiecką dziennikarką, która mówi, że dostęp do polskiej kultury jest w Niemczech trudny, bo nie ma tam sieci polskich Instytutów, takich jak na przykład Instytut Goethego promujący kulturę niemiecką. 

Pani Kiliszek z Instytutu Mickiewicza czuje się wezwana do tablicy: „ Na świecie od 4 lat prowadzimy programy w takich krajach jak Chiny czy Brazylia, natomiast gorzej to wygląda  z Francją…-przyznaje. 

Dyskusja staje się coraz bardziej kuriozalna, gdy pada pytanie czy nasza „eksportowa drużyna” czuje, że reprezentuje polską kulturę. I tu pada zdecydowane „nie” ze strony Warlikowskiego „ja nie czuję się członkiem polskiej reprezentacji”-mówi nasz  najbardziej „eksportowy artysta” Ale- dodaje prowadzący-opinia publiczna chciałaby widzieć w naszych artystach, że wasze sukcesy to sukcesy naszej, polskiej kultury. Małgośka, ty czujesz się?-pada pytanie. Nie, nie- zdecydowanym głosem odpowiada reżyserka i można odnieść wrażenie, że nawet czuje się urażona, że można jej „sztukę filmową” podciągać pod polskość bo przecież jej film „ był nawet grany po francusku”-podkreśla. A dla stonowania swojej wypowiedzi dodaje „ to prawda, że to tu są nasze korzenie…

No to dałam się nabrać-pomyślałam sobie. To ja dzielnie sekunduję moim rodakom, wysiaduję, choć nie przychodzi mi to łatwo, godzinami na Lupie czy Warlikowskim, do końca spektaklu, podczas gdy Francuzi po mniej więcej połowie już wychodzą, zmuszam się do oglądania brutalnych scen seksu młodocianych panienek z podstarzałymi panami na filmie pani Szumowskiej, a oni mają nie czują, że należą do polskiej kultury, ale do "europejskiej"-mówi pani Szumowska, "światowej" sugeruje subtelnie Warlikowski wspominając o swoich teatralnych podróżach do Indonezji i Wietnamu.

Natomiast jeśli chodzi o Lupę, to „ został on wypromowany nie przez polskie instytucje-ktoś dodaje.

Pada również w tym programie kilka refleksji. Na przykład, że jeśli chodzi o polską kulturę to na świecie „znany jest jedynie Szopen, Wajda, Kieślowski,  ale chyba i w Polsce ze znajomością naszych twórców nie jest najlepiej-pocieszają się polscy(?) artyści.

Pan Treliński zabiera głos dodając, że zachód i tak już zszedł na psy „tam chodzi jedynie o entertainement, o zabawę a nam przecież o coś zupełnie innego…

A więc jak to jest z tymi polskimi artystami w Paryżu? Ogólnie rzecz biorąc- nieciekawie. Przed kilkoma miesiącami odbył się cudowny koncert Lutosławkiego wykonany przez Chrystiana Zimmermana w sali Pleyel. Byli na promocji swoich książek w Paryżu Olga Tokarczuk a ostatnio Mariusz Szczygieł. Centrum Pompidou pokazało prace Aliny Szapocznikow. A poza tym?  Przyczyna tkwi przede wszystkim w jakiejś absurdalnej decyzji podjętej przez urzędników w Warszawie zamknięcia paryskiego Instytutu Kultury. Utraciliśmy możliwość sprowadzania spektakli teatralnych, małych form, promowania naszej dramaturgii.

Wczoraj byłam na bardzo znanym w Paryżu cotygodniowym czytaniu dramatów we wtorkowe południe w teatrze Rond-Point. Prezentowano utwór macedońskiego autora Gorana Stefanowskiego. Rozmawiałam z organizatorką tych spotkań. Przez cały rok, od września, prezentowano dramaturgię krajów właściwie całej Europy. Ani jednego polskiego dramaturga.

Tracąc budynek, utraciliśmy również możliwość wyświetlania polskich filmów. Jest oczywiście organizowany, raz do roku, przegląd polskiego kina, ale w klubowych, małych kinach dla mało licznej publiczności. Polskie filmy są pokazywane jedynie przez tydzień a przez całą pozostałą część roku-nic. A szkoda, bo mamy chyba sporo do powiedzenia i naprawdę wiele filmów, gdyby towarzyszyła im właściwa promocja, miałyby szansę wejść na duże ekrany w całej Europie. W każdym bądź razie, zdecydowanie lepiej sprzedają się na przykład Rumuni (Munghiu, Netzer)

Promocja polskiej literatury wygląda troszkę lepiej. Pani Beata Stasińska opowiadała jak trudno się przedrzeć. Wydaje mi się, że najlepszą drogą „przedarcia się” są tłumacze. To oni znają doskonale rynek wydawniczy we Francji, to oni podpisują umowy i o nich należałoby bardzo dbać. Ostatnio mamy szczęście do cudownej tłumaczki Margot Carlier, która jak niegdyś Boy na polski, dziś tłumaczy znakomicie na francuski naszą literaturę: Stasiuka, Krajewskiego, Szczygła czy Tokarczuk. W Polsce powstaje ostatnio sporo znakomitej literatury, na przykład książka mojej ulubienicy Renaty Lis o Flaubercie, jeśli zostanie przetłumaczona na francuski, na pewno okaże się sukcesem.

Na razie jedyną instytucję promującą poważnie polską literaturę w Paryżu jest Polska Księgarnia przy St. Germain de Près. To tam odbywają się bardzo interesujące spotkania z pisarzami i tłumaczami. Ale na przykład jesteśmy już zupełnie nieobecni w niezwykle prężnym w promowaniu literatury krajów Europy Wschodniej Maison d’Europe et d’Orient. Byłam tam przed kilkoma dniami i jak mogłam się zorientować, na półce jest zaledwie kilka polskich książek.

Nie oszukujmy się, pozbawiony siedziby Polski Instytut w Paryżu nie funkcjonuje tak jak powinien. Wystarczy zajrzeć na stronę  któregokolwiek z europejskich Instytutów Kultury, aby się o tym przekonać.  Od czasu do czasu dołącza się do jakiejś imprezy finansowanej przez Francję, gdzieś się dopisze na plakacie, ale nie jest to działalność na szeroką skalę, zaplanowana i nieprzypadkowa.

Skądinąd, to co mnie zafrapowało podczas oglądania Hali Odlotów to również to, że artyści nawet o tych Instytutach Kultury nie wspomnieli. Zapomnieli o nich również prowadzący. A czy to nie one powinny być sprawcami sukcesów? Czy to nie one powinny pomagać,  promować, szukać kontaktów w galeriach, teatrach, na rynku wydawniczym?

Oto kilka moich refleksji  po obejrzeniu programu w TV Kultura, który w całości można obejrzeć tu.

P.S. Dopiero szukając strony „Hali Odlotów” w Internecie odkryłam, że w czerwcu oglądałam program emitowany w lutym, powtórkę. Ale to przecież nie ma znaczenia…