Chaim Soutine w Orangerii

Chaim Soutine, Polka 

Ci, którzy mieli okazję pozować do obrazów Soutina opowiadali po latach, że seanse trwały nieskończenie długo i podczas ich trwania, nie wolno było nawet drgnąć powieką. Nienawidził, gdy ktoś się ruszał, krzyczał wówczas, złościł się, wpadał w histerię. To zaskakujące, bo przecież z portretów patrzą na nas osoby o rozmazanych konturach, wykrzywione, zdeformowane, brzydkie. Nie potrafił malować „z głowy”,  ale widziany obraz zawsze przetwarzał na swój sposób, wyłapując najbardziej ukryte właściwości duszy.

Soutine nie pokazywał nikomu swoich obrazów, ani portretów swoim modelom, może obawiał się reakcji? Ci, którzy je zobaczyli, nie mieli zbyt zadowolonej miny. Ponoć portretowana i mieszkająca z nim młoda dama, podczas nieobecności mistrza próbowała nawet ów portret poprawiać. Gdy zauważył zmiany, wpadł w furię i obraz zniszczył.

Był niezwykłym psychologiem, kilkoma ruchami pędzla potrafił opisać ludzkie emocje : strach, małość, dumę, ale i dużo więcej. Był człowiekiem bardzo trudnym we współżyciu „dzikusem”, jak niektórzy o nim mówili  i co tu dużo mówić, nieprzyjemnym, aroganckim i źle, zdaniem wielu osób, wychowanym. Żona  marszanda Zborowskiego, który wspierał malarza finansowo, po prostu go nie znosiła, skarżąc się na mało wyrafinowany sposób obcowania z innymi.

Pochodzenie Soutine’a jest bardzo trudno zaszufladkować. W katalogu opublikowanym z okazji wystawy w paryskiej Pomarańczarni przez Gallimarda, z zdziwieniem przeczytałam, że był malarzem litewskim.  W Wikipedii pod hasłem Chaim Soutine w języku francuskim, napisane jest, że był malarzem francuskim pochodzenia żydowskiego,  pod wersją białoruską- francuskim pochodzenia białoruskiego,  rosyjską-tylko żydowskiego. Skąd więc tak naprawdę pochodził i kim był ten genialny malarz?

Urodził się w Śmiłowiczach, dziś należących do Białorusi, ale niegdyś, dawno temu, do Polski- miasteczku, w którym zegarów zamkowych słuchał w dzieciństwie Stanisław Moniuszko. Był dziesiątym spośród jedenaściorga rodzeństwa dzieckiem. Chciał malować, za wszelką cenę, wbrew religijnym zasadom panującym w jego żydowskiej rodzinie. Gdy miał 14 lat, wyjechał się uczyć rysunku do Mińska,  później do Szkoły Sztuk Pięknych w Wilnie, a stamtąd, w ślad wielu innych kolegów, do Paryża, który wówczas dla młodych artystów z Europy Wschodniej był ziemią obiecaną.

Tu trafił, jak wielu jego kolegów z litewskiej szkoły do artystycznego „ula”, do „la Ruche”- kuźni młodych talentów, ufundowanej przez rzeźbiarza Alfreda Bucher na początku ubiegłego wieku. Bucher, pamiętając trudności na jakie napotkał debiutując jako artysta- zakupił teren i odkupił stoisko win Bordeaux  z wystawy w 1900 roku, przekształcając ten obiekt  w około stu pracowni i mieszkań dla artystów. W „La Ruche” mieszkali wówczas wszyscy: Shapiro (też z Białorusi!), Chagall, Modigliani, Leger, Appolinaire, Max Jacob… przede wszystkim Polacy, Żydzi i Rosjanie. „La Ruche” dała początek tak zwanej Ecole de Paris. Był to zupełnie prosty, mało funkcjonalny budynek i co tu dużo mówić, panował tam„chłód i głód”, ale mimo to, jak wspomina po latach Chagall„ Te pracownie zamieszkiwała bohema artystyczna ze wszystkich krajów. (…) Porzuciłem moje ghetto i tu, w La Ruche, w Paryżu, w Europie, stałem się człowiekiem”

 Tak wygląda dziś "la Ruche", passage de Dantzig, w 15-stej dzielnicy Paryża

Soutine w „Ulu” poznał Modiglianiego, i tam też nawiązała się przyjaźń, która przetrwała przez całe życie artysty.  Z Modiglianim, który jest nim zafascynowany, artysta przeprowadza się następnie do Cité Falguière, do innego miejsca, w którym mają swoje pracownie ubodzy artyści. Modigliani przedstawia go polskiemu marszandowi, Zborowskiemu, który jest zainteresowany pracami malarza, i który finansuje mu pobyt na południu Francji, w Pirenejach Orientalnych, w Céret.

Jeden z obrazów namalowanych w Céret

Soutine zabiera się do pracy, maluje jak szalony. Malowane widoczki miasteczka nie mają w sobie nic z XIX-wiecznego realizmu, to wściekle barwne, zdeformowane, niczym widziane w krzywym zwierciadle obrazy domów, rozwichrzonych drzew, sprawiających wrażenie ciągłego ruchu ścieżek i uliczek. Gdy Zborowski przyjeżdża obejrzeć prace swojego podopiecznego, jest załamany. Soutine część prac niszczy. Ale Zborowski nie chce wrócić do Paryża z pustymi rękoma, przywozi ok. 70 obrazów i jak relacjonują świadkowie, pyta „I co ja mam z tym wszystkim zrobić”?  Na szczęście dla Soutine’a do Europy przyjeżdża bogaty, amerykański kolekcjoner, Albert Barnes i kupuje  prawie wszystkie obrazy namalowane w Céret…To zdecydowanie poprawia sytuację materialną artysty i czyni go sławnym…

Autoportret artysty 

W Orangerii pokazano obrazy, które malował wzorując się na mistrzach oglądanych w Luwrze (Soutine był zafascynowany Luwrem!) przede wszystkim Rembrandtem. Pokazane jego serie: mieczyków, tusz mięsnych, które malował na wzór Rembrandta, polewając je krwią, gdy zaczynały tracić ostry, wyraźny kolor, i wreszcie portrety, może najbardziej niezwykle.

Największym i pierwszym sukcesem był portret piekarza, z wielkimi czerwonymi uszami. Lubił portretować ludzi w uniformach, portierów, kelnerów.  I portrety kobiet. Jedna z nich opowiada, że jej portret namalował, gdy była jeszcze młodą dziewczyną. Gdy po kilkudziesięciu latach odwiedził ją dziennikarz, nie mógł się nadziwić-jak bardzo podobna była osoba, która otworzyła mu drzwi do namalowanego przed laty przez Soutine'a portretu.  Mimo deformacji, jakiej poddawał swoje modele, potrafił wychwycić w ludziach coś, co było łatwo rozpoznawalne nawet po latach, znak, skrzywienie twarzy, kształt oczu. Był niezwykłym obserwatorem i psychologiem.

Chaim Soutine, Piekarz

I jeszcze jedno. Żaden katalog, żaden plakat nie odda genialnej i unikalnej kolorystyki stosowanej przez Soutine’a. Ci, którzy mieszkają w Paryżu muszą się pośpieszyć, wystawa trwa jeszcze tylko do 21 lutego.