Czas artystów i wizjonerów- Festiwal Teatralny w Awinionie-oficjalny "In"

Po lewej stronie: Scena podwórza pałacu papieży na kilka minut przed przedstawieniem "Mistrza i Małgorzaty"

Nie ma teatru bez aktora- powtarzali na moich studiach teatrologicznych profesorowie, no i oczywiście bez widza. Wystarczy jeden aktor i jeden słuchacz i już mamy teatr-tak brzmiało pierwsze przykazanie teatralnego dekalogu. A później szybko poprawiali się - to prawda, ale tak było dopóki gdzieś na początku ubiegłego wieku nie pojawił się reżyser- inscenizator i wizjoner, który nie tylko podporządkował sobie aktora, ale  otworzył scenę na inne dziedziny sztuki i na nowo ukształtował przestrzeń teatralną.  I ta dominująca pozycja reżysera nad pozostałymi  elementami teatru była znakomicie widoczna na tegorocznym festiwalu teatralnym w Awionionie w jego części oficjalnej nazywanej potocznie "In"(w przeciwieństwie to całkowicie niezależnego "offu". Pojawiły się wielkie nazwiska nie aktorów, ale reżysrów, Ostermaiera, Marthalera, Simona McBurneya, czy Romana Castelucciego. Aktorzy przeszli tak jakby na drugi plan, albo zredukowani zostali do funkcji "interpetatorów" albo zastąpieni tancerzami, amatorami... Były też przedstawienia, w których aktora wyeliminowano całkowicie (tak, tak!),  a jego funkcję, opowiadacza historii, przejął telewizor, ekran facebooka czy też automatyczna sekretarka.

Zacznę może od Simona McBurney’a, Brytyjczyka,  i jego „Mistrza i Małgorzaty” które miało być i chyba było hitem tegorocznej edycji, jako, że reżyser przedstawienia był artystą stowarzyszonym tegorocznego wydania tego największego w Europie Festiwalu Teatralnego. Przedstawienie zostało stworzone na potrzeby dziedzińca Pałacu papieskiego, najbardziej prestiżowej, największej i okrytej pięknymi tradycjami teatralnymi sceny Awinionu. Spektakle na tej scenie rozpoczynają się o dziesiątej wieczorem, pod gołym niebem, już po zapadnięciu zmroku w ciepłe lipcowe wieczory, przy odległych dźwiękach szerszeni.  I od pierwszej chwili wiemy, że weźmiemy udział w potężnej, gdzieś pomiędzy Brechtem czy Piscatorem inscenizacji.



Le Maitre et Marguerite au Festival d'Avignon... par france3provencealpes

W „Mistrzu i Małgorzacie” McBurney użył bardzo ograniczonej scenografii, zaledwie kilku krzeseł , łóżka, budki przesuwanej po scenie pełniącej funkcję tramwaju i sklepiku. Genialni są aktorzy, precyzyjni w gestach, o mocnych, perfekcyjnych głosach i dekoracje  w postaci wyświetlanych przy pomocy projektorów obrazów 3D na ścianie papieskiego pałacu. Defilują na naszych oczach tłumy na placu Czerwonym, a gdzieś w dole toczy się walka o ludzką duszę, o duszę Mistrza. Simon McBurney korzysta pełną parą z wszystkich dostępnych mu technologii-lasera, wideo, światła, muzyki i trzy przeplatające się między sobą wątki powieści Bułhakowa są pretekstem do opowiedzenia naszej historii, historii naszej cywilizacji-od Chrystusa do Stalina, Dlaczego wybrał Bułhakowa? Żartował, że skusiła go możliwość rozprawiania o diable w Pałacu Papieży . A tak naprawdę, chciał zrobić przedstawienie o współczuciu, zadać pytanie, czy zmieniając świat, zmieniliśmy się również my sami? Ale na to pytanie muszą już sobie odpowiedzieć widzowie.

William Kentridge. Crédits photo : Pascal Victor/Pascal Victor/ArtComArt

Inną tegoroczną gwiazdą był południowoafrykański artysta, grafik, performer i reżyser Wiliama Kentridge, który postanowił zmaterializować na scenie czas. Jak? Cała scena wypełniona jest rozmaitego rodzaju instrumentami, maszynami o najdziwniejszych kształtach a sam mistrz czyta teksty Newtona, Einsteina i innych wielkich. Kentridge otoczył się całą bandą myślicieli, fizyków, profesorów, ale również muzyków, choreografów i wideo artystów  i tak powstał scenariusz jego przedstawienia. Jest to teatr-hybryda w którym dźwięki, śpiewy, wszelkiego rodzaju obrazy, rysunki, fotografie  i filmy mają ze sobą współgrać w trzech czasach-absolutnym Newtona, relatywnym Einsteina oraz pokazać zakłócenia  w czaso-przestrzeni. Na przedstawieniu Kentridge’a jesteśmy bombardowani obrazami i dźwiękami, chaotycznie i nieregularnie. Musimy wydobyć z siebie sporo dobrej woli i wyobraźni, aby ten chaos jakoś uporządkować. Jak miałam okazję się przekonać, niektórzy dość szybko rezygnowali, podsypiając sobie dyskretnie  w wygodnych fotelach operowego gmachu. Ale Kentridge'a to chyba nie zniechęcało…odmierzał skrupulatnie czas!

Katie Michell i "Pieścień Saturna na scenie w Avignonie

Katie Michell, która w „ Pierścieniach Saturna” przedstawieniu opartym na prozie Sebalda ograniczyła się do lektury tekstu, ilustrowanego dźwiękami wytwarzanymi przez nic nie mówiących aktorów oraz wyświetlanymi na ścianie obrazami ilustrującymi prozę, też  potwornie wymęczyła widownię. Wyobraźmy sobie scenę, na której czytane jest do mikrofonu nad Niemnem, aktorzy „wytwarzają” hałas opisywany w powieści-drżenie traw, odgłos strumyka a na ścianie wyświetlane są obrazy pól litewskich -tak właśnie dokładnie wyglądało przedstawienie. Długie, bardzo nużące przedstawienie…

 Scena w spektaklu "33 tours" Liny Saneh i Rabiha Mroue

Czy teatr może istnieć bez aktorów? Para libańskich reżyserów, Lina Saneh i Rabiha Mroue postanowili udowodnić, że tak. Na scenie stoi puste biurko zagracone papierami, otwartym komputerem, telefonem, automatyczną sekretarką. To biurko libańskiego polityka, który właśnie popełnił samobójstwo. A dowiadujemy się o tym z komentarzy pozostawionych na wyświetlanych na ekranie Facebooku,  pozostawianych na sekretarce wiadomości, z ekranu włączającego się telewizora nadającego wiadomości. Początkowo wydaje nam się, że za jeszcze moment ktoś wejdzie na scenę, że jeszcze chwila…Ale spektakl dobiega końca i nikt się nie pojawia. Przyznam szczerze, że czujemy się w takim teatrze dobrze. Może już przyzwyczailiśmy się przebywać w świecie wirtualnym? Może aktor nie jest już w teatrze potrzebny?

Niezwykły spektakl przywiózł natomiast  do Avignonu Jerome Bel i teatr Hora z Zurychu. Grają w nim zawodowi aktorzy z zespołem Downa, jeżdżąc po Europie i pokazując przedstawiania oparte na klasyce. Przedstawienie jest odtworzeniem spotkania Bela z aktorami, każdy z jedenastu artystów po minucie ciszy się przedstawia, i prezentuje krótką, opartą na dowolnej muzyce choreografię. Nie podlega tu ocenie artystyczna strona przedstawienia, ważni jesteśmy my, widzowie i nasza reakcja na inność.

"Disabled theater"  de Jerome Bell Photo: Christophe Reynaud

Na koniec dodam może tylko, że ten festiwal zadedykowany był Europie i jej teatrowi, do Avignonu zjechali artyści z całej praktycznie Europy. Skądinąd dyrekcja festiwalu została za to mocno skrytykowana-za dużo cudzoziemców, za mało Francji...Na "In"nie było nawet śladu polskiej obecności, na "Offie"-tak, ale o tym dopiero w następnym tekście...