Doisneau i paryskie Hale

Gdy przed wieloma laty po raz pierwszy przyjechałam do Paryża, znajomi zabrali mnie do słynnych „Les Halles”, dumnie pokazując jakąś architektoniczną hybrydę wewnątrz której mieściło się centrum handlowe, kilka mniej lub bardziej modnych butików, kino, basen-słowem nic szczególnego. Z grzeczności nie pytałam, ale naprawdę nie wiedziałam co w tym miejscu wyjątkowego i co, tak naprawdę mam podziwiać.

Ostatnio zaglądałam w okolice Les Halles dosyć często, a to chcąc pokazać znajomym odwiedzającym Paryż dzielnicę „przyjemności ciała” -ulicę St. Denis i jej malownicze córy Koryntu albo Montorgeuil, gdzie pełno przewybornych restauracji o apetycznych nazwach takich jak „Cielak, który ssie”, „Świńska nóżka” czy „Zielona kapusta”. Montorgeuil to ponoć nadal najbardziej „gastronomiczna” ulica Paryża. Wypatrzyłam też w kościele Sw. Eustachego witraże ufundowane przez producentów wędlin.

Ale z pewnością nigdy nie zdołałabym sobie wyobrazić czym były dla Paryża owe  „les Halles”, gdyby nie otwarta niedawno w miejskim ratuszu wystawa znakomitego francuskiego fotografa Roberta Doisneau.

Kilku słów o historii tego niezwykłego miejsca. Wiadomo, że paryskie targowisko istniało już w XVI wieku, gdyż właśnie tam miasto wyznaczyło przestrzeń na handel chlebem, jajkami, masłem i serami. Stąd też okoliczne ulice przyjmowały nazwy proponowanych na targu produktów: boczku, szewców, pościeli, starzyzny…

34, rue Montorgueil, Paryż 1953, Robert Doisneau

Ale modernizacją paryskiego targowiska zainteresował się dopiero Napoleon. W 1811 roku podpisał dekret, zezwalający na budowę potężnej hali. Projekt ten jednak upada wraz z Cesarzem i powraca  dopiero w 1851 roku, za Napoleona Bonaparte, który kładzie kamień węgielny pod budowę nowych hal. Z wielu powodów budowa zostaje wstrzymana i dopiero za Napoleona III baron Haussmann daje Baltardowi zadanie zaprojektowania nowych hal „z metalu i tylko z metalu”. Na dziesięciu hektarach stanie dziesięć pawilonów, których budowa zostanie zakończona w 1870 roku. W dwa lata później opisze je w „Brzuchu Paryża” Emil Zola. Są piękne, nowoczesne, z potężnymi piwnicami, oświetleniem i dostępem do wody. ”Kąpiąc się w promykach rozpoczynającego się dnia, kwadratowe, jednolite, objawiły się niczym nowoczesne maszyny, trudne do zmierzenia, rodzaj dymiących mechanizmów, niczym wrzący gar przygotowujący posiłek dla ludu, gigantyczny metalowy brzuch, zaśrubowany, nitowany, zrobiony z drewna, szkła i odlewu, o elegancji i sile silnika”-tak pisał w „Brzuchu Paryża” o nowych Halach Zola. 

Paryskie hale po wojnie, to tętniąca życiem dzielnica, niekoniecznie bezpieczna. Schronienie znajduje w nich również światek podziemny, kwitnie prostytucja. Życie toczy się tam dzień i noc.

Portret z papierosem, Paryż 1967, Robert Doisneau

Doisneau i paryskie hale to długa historia odwzajemnionej i tragicznej miłości. Miał 21 lat, gdy w roku 1933  po raz pierwszy wykonał pierwsze zdjęcie „Halles”. Ale ich kronikarzem w pełnym tego słowa znaczeniu stał się dopiero po wojnie.  W 1953 roku, zainstalował tam, jak mawiał, swoją „ pułapkę kłusownika” czyli spędzał dnie i noce krążąc gdzieś pomiędzy kościołem Sw. Eustachego i dwunastoma pawilonami Baltarda.

 Niewielu turystów trafia do miejsca, gdzie życie ujawnia się w całej swojej brutalności, ale Hale są miejscem, gdzie spotyka się cały Paryż, biedny i bogaty, wykwintny i pachnący prowincją. Doisneau ze swoim Relleiflexem 6X6 śledzi, obserwuje, podgląda. Fascynuje go, podobnie jak wielu innych fotografów z epoki, Kertesza, Brassaia, Cartier-Bressona i Ronisa- życie codzienne mieszkańców Paryża. Hale są tego życia kwintesencją.

Handlarka z Hal, Robert Doisneau

Wszyscy go doskonale znają, uważając za nieszkodliwego maniaka. Jest u siebie, krążąc wśród sprzedawców mięsa w zakrwawionych fartuchach, handlarzy kwiatów, warzyw, i ryb. Fascynuje go wczesno-poranny gwar, kłębiący się wokół straganów klienci. Te wizyty stały się z czasem coraz częstsze, przede wszystkim dlatego, że stało się jasne , że hale muszą zniknąć, że ich los jest już przesądzony a przenosiny do Rungis to tylko kwestia czasu.

To prawda, że dzielnica znajdowała się w katastrofalnej sytuacji sanitarnej. 50 proc. mieszkań nie miało dostępu do wody. W okolicznych domach tłoczyło się tysiące ludzi napływających z prowincji w poszukiwaniu lepszego życia. Znajdowali pracę w Halach, trudniej było o godne mieszkanie. Centrum miasta dusiło się pod natłokiem dowożących do nich żywność ciężarówek.  Nie mówiąc o szczurach…A Francja była potężnym, modelowym państwem w Europie-jego stolica musiała być czysta, sterylna. Hal należało się więc pozbyć jak najszybciej.

Doisneau, chociaż nigdy nie miał żadnych skłonności aktywisty, zaangażował się w ocalenie Hal. „Był chory z wściekłości”-wspominają znajomi. Ale świadomy, że nie da się ich ocalić, od lat 60-tych, systematycznie rozpoczął je dokumentować.

Plac budowy na miejscu byłych Hal, Paryż, lipiec 1974, Robert Doisneau

Wystawa jest opowieścią o tym, co artyście udało się utrwalić i zachować. Obrazy są to niezwykle, choć niewielkich rozmiarów i czarno-białe. Może powinny być na stale pokazywane tam, gdzie kiedyś były Hale? Gdy stoimy w godzinnej kolejce przed wejściem na wystawę, daje się wyczuć nostalgię za starym, nieistniejącym już dziś Paryżem. Za miastem, którego sercem i „brzuchem” była Hale.